Ege Denizi’nin ışıltılı yüzeyin altında, 1650 yılında patlayan ve yıkıcı bir tsunamiyi tetikleyen etkin denizaltı yanardağı Kolumbo yatıyor. Çağdaş görüntüleme teknolojisi sayesinde araştırmacılar artık bu tarihi olayı başarılı bir simüle ettiler ve sonunda neredeyse 400 yıl evvel yaşananların “nedenini” ve “nasıl”ını çözdüler.
1650 Kolumbo patlaması ve akabinde gelen tsunami
Pek çok tarihi olay üzere, 1650 Kolumbo patlaması ve tsunamisine ait şimdiye kadarki bilgilerimiz temel olarak görgü şahitlerinin tabirlerinden geliyordu. Bu kayıtlara nazaran 1650 yazının sonlarında Santorini’nin kuzeydoğusunda yangın ve şimşek görülebiliyordu. Ansızın, 100 kilometre öteden duyulabilen büyük bir patlama oldu ve Ege adalarına ponza taşı, kül ve zehirli gaz düşmeye başladı.
Bu gereğince makûs değilmiş üzere, deniz birkaç dakika içinde süratle çekilmiş ve bildirildiğine nazaran 20 metreye kadar yükselen tsunami dalgaları biçiminde geri dönmüştü. Bu olayın tekrar inşasını ayrıntılandıran bir makalenin müellifi olan Dr. Jens Karstens, yaptığı açıklamada, “19. yüzyılda Fransız bir volkanolog tarafından derlenen ve yayınlanan birebir periyoda ilişkin raporlar sayesinde Kolumbo’daki tarihi patlamanın bu detaylarını biliyoruz” dedi.
Ancak o periyottaki raporların sorunu, patlamanın ve akabinde gelen tsunaminin arkasındaki nedenleri açıklamamalarıydı. Karstens, “O devirde tsunaminin nasıl ortaya çıktığını ve yanardağın neden bu kadar şiddetli patladığını anlamak istedik” dedi.
Araştırma takımı birinci olarak Kolumbo kraterinin 3 boyutlu imajını oluşturmak için sismik görüntüleme teknolojisini kullandı. Bu prosedür, büyük bir patlamanın işaretlerini ortaya çıkardı. Kraterin uzunluğu 2,5 kilometre ve derinliği 500 metreydi. Yanardağ konisinin bir tarafının önemli bir halde deforme olması da heyelan olduğunu gösteriyordu.
1650’deki tsunamiyi tetikleyenin toprak kayması mı yoksa patlamanın kendisi mi olduğu bir sonraki incelemeydi. 3D imajların ve bilgisayar simülasyonlarının birleşimi, aslında her ikisinin de tsunamiye tesiri olduğunu ortaya çıkardı. Suların çekildiği vakit ile şiddetli patlamanın ne vakit duyulduğuna ait tarihi kayıtları karşılaştıran araştırmacılar, devasa dalgaların mümkün açıklamasının hem toprak kayması hem de bunu takip eden şiddetli patlamanın birleşimi olduğu sonucuna vardılar. Simüle edilmiş dalgalar, bu tesirlerin yalnızca biri olduğunda o kadar yüksek değildi.
Karstens, “Kolumbo’nun bir kısmı epeyce dik eğimlere sahip ponza taşından oluşuyor. Pek stabil değil” diyor ve devam ediyor: “Birkaç hafta devam eden patlama sırasında daima lav fışkırıyordu. Altında, çok fazla gaz içeren magma odasında muazzam bir basınç vardı. Volkanın kanatlarından biri kaydığında, bunun tesiri bir şişe şampanyanın tıpasını açmak üzereydi: Basıncın apansız boşalması magma sistemindeki gazın genişlemesine müsaade vererek büyük bir patlamaya neden oldu.”
Benzer bir olay: Hunga Tonga-Hunga Ha’apai patlaması
Araştırmacılar, geçtiğimiz yıl yaşanan Hunga Tonga-Hunga Ha’apai patlaması sırasında da emsal bir olayın yaşanmış olabileceğini düşünüyor. Bu patlama, yüzyılın en büyük doğal patlamasıydı ve etraftaki deniz tabanı ve üzerindeki ozon katmanı üzerinde değerli tesirler yarattı.
Sonuç olarak, araştırmalarının potansiyel olarak etkin denizaltı volkanlarını izlemenin yeni yollarına yer hazırlamak için kullanılabileceği düşünülüyor. Karstens, “Sonuçlarımızı, volkanik çalkantıları izlemeye yönelik yeni yaklaşımlar geliştirmek için kullanabileceğimizi umuyoruz” diyor ve ekliyor: “Belki de gerçek vakitli olarak data toplayan bir erken ikaz sistemi bile olabilir. Bu benim hayalim olurdu.”
Çalışma Nature Communications’da yayınlandı.